Je kan zelf de achtergrondkleur van de pagina instellen.

   
                HOME  of  vorige        

Archimedes' gigareputatie

Over naar het wiskundige luik, waar in dit tweekoppige boek Reviel Netz voor tekent, Stanfordprof in de wetenschapsgeschiedenis van de oudheid. Dat Archimedes, over wiens leven we nauwelijks iets met zekerheid weten, een van de grootste wetenschappers ooit is geweest, is communis opinio. Onder meer zijn dichte benadering van het getal pi en van de kwadratuur van de cirkel wordt daarbij steevast genoemd. Archimedes' gigareputatie is overigens ook verantwoordelijk voor de vele verzonnen verhalen over hem, waaronder de Eureka!-badscène.

Denkende Archimedes door Fetti (1620)

"Zonder Archimedes zou er geen Galileo of Newton zijn geweest", aldus Netz, die dus hoog inzet. Wat is nu het nieuwe dat we dankzij de Archimedespalimpsest te weten zijn gekomen en dat we te danken hebben aan de vooruitgang in de beeldtechnologie en de handschriftenkunde? Want al in 1907 en 1908 was de Archimedespalimpsest met de 'primitieve' middelen van toen deels gelezen door de Deense prof J.I. Heiberg, een voorganger van Netz aan wie hij een eresaluut brengt. Ik onthoud onder meer - met excuus aan de wiskundig meer onderlegden onder u - dat Archimedes feitelijke oneindigheden kende, terwijl er tot nu werd gedacht dat dit concept van Galileo en Newton dateert en pas in de negentiende eeuw verder werd ontwikkeld. En Archimedes deed al aan combinatoriek, het fundament van de kansberekening. Die had voorlopers als Blaise Pascal en Fermat met zijn 'Laatste Stelling', maar kwam pas in de twintigste eeuw goed en wel van de grond en is nu een hoeksteen van de wetenschap, bijvoorbeeld in de kwantummechanika. Dat zijn ontdekkingen waardoor volgens Netz "de fundamenten van de geschiedenis van de wiskunde op losse schroeven komen te staan". De Griek uit Syracuse zette verder grote stappen in de ontwikkeling van de analyse, een kleine tweeduizend jaar voor Newton en Leibniz, en probeerde wis- en natuurkunde te verenigen: niemand voor hem beschouwde bijvoorbeeld meetkundige objecten als fysieke objecten.

Netz, die in tegenstelling tot zijn voorgangers veel aandacht heeft voor het visuele aspect van de Griekse wiskunde, is ook enthousiast over de diagrammen in de Archimedespalimpsest. Het leidt bij hem tot een historische sensatie: "Toen Archimedes aan het strand van Syracuse op zijn diagrammen zat te turen, zag hij daar figuren die sterk leken op de diagrammen die we tegenwoordig kunnen reproduceren op basis van de Palimpsest."

Voor Griekse wiskundigen waren diagrammen geen illustraties bij, maar een fundamenteel onderdeel van een bewijsvoering. Netz breekt tot slot een lans voor Archimedes' prikkelende stijl, hoe moeilijk en raadselachtig die ook is: "Zijn hele wetenschap was gebaseerd op een gevoel voor spel en schoonheid."

Dit ene boek bevat eigenlijk vier verhalen: naast het verslag van een wetenschappelijk avontuur, het wiskundige verhaal over de ontdekking van nieuwe inzichten en de beschrijving van de lotgevallen van antieke teksten brengt het in de persoon van Archimedes en zijn collega's een kennismaking met de fundamenten van de Griekse wiskunde. Meer moest dat niet zijn. Mogen we nog meer nieuws verwachten van het Archimedesfront? Misschien, bijvoorbeeld "in onopgemerkte Arabische manuscripten met werken van Archimedes die nog altijd liggen te wachten tot ze ontdekt worden".

 


ISBN 9789025363222
Uitgever: Athenaeum-Polak & Van Gennep

Verloren gewaande tekeningen en stukken tekst van Archimedes zijn teruggevonden onder de bladzijden van een gebedenboek uit de dertiende eeuw. Deze verborgen tekst, die nu wordt ontcijferd door handschriftdeskundigen, laat zien dat Archimedes 2200 jaar geleden meer wist van wis- en natuurkunde dan Isaac Newton in de zeventiende eeuw. Hij kende de waarde van pi, ontwikkelde de theorie van het soortelijk gewicht en zette de eerste stappen op weg naar de wiskundige analyse.

Alles wat we van Archimedes weten is gebaseerd op drie manuscripten, waarvan er twee verloren zijn gegaan. Het derde is een zogenaamde palimpsest, een codex, waarvan de tekst is weggeschraapt om het perkament opnieuw te gebruiken, in dit geval als een gebedenboek. William Noel, een handschriftkundige, en Reviel Netz, wiskundig historicus, vertellen het verhaal van het gebedenboek van 1229 tot nu, laten zien hoe Archimedes' waardevolle tekst tevoorschijn kwam en leggen uit waarom de tekst zo belangrijk is.

In hun boek combineren ze een adembenemend plot, verloren boeken en wetenschappelijke speurzin, en doen zo een aantal ontdekkingen die de geschiedenis van wetenschap en wiskunde voor altijd zullen veranderen. De uitgave van De Archimedescodex is daarmee een belangrijke gebeurtenis voor de wetenschappelijke wereld en een fascinerende leeservaring voor iedereen die houdt van spannende waargebeurde verhalen.

WILLIAM NOEL is conservator manuscripten en zeldzame boeken bij het Walters Art Museum in Baltimore.

REVIEL NETZ is hoogleraar in de wetenschapsgeschiedenis van de oudheid aan Stanford University bij San Francisco.

'Dan Brown en zijn Da Vinci Code kunnen niet tippen aan het verhaal van de palimpsest van Archimedes.'  DE STANDAARD

Meer info op Youtube

http://www.youtube.com/watch?v=_rHv3OiaVC8

http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&NR=1&v=po-ueHf-mDU

http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=DDPvAOLNXH8&feature=endscreen