"Etymologisch
gezien betekent kalligrafie 'mooi schrijven'. In de praktijk
is het 'de broze grens tussen kunst en de behoefte aan expressie,
tussen de tekening en het schrijven van tekens."
Jérôme
Peignot
|

Kalligram
van Guillaume Apollinaire, gedicht, 9 februari 1915
|
|
De
dichter Guillaume Apollinaire (°1880 +1918) gaf het kalligram,
tot dan toe 'figuurvers' genoemd, zijn vaste plaats in de westerse
wereld. In tegenstelling tot het Arabische en het Hebreeuwse
schrift (van oorsprong zijn deze tekens zelf kalligrammen) leent
ons westers schrift zich niet echt voor het kalligram. Of neem
nu de Chinese ideogrammen, die uit het pictogram zijn ontstaan
en waarin die oorsprong nog vaak is aan te wijzen.
Onze
letters zitten in een strak keurslijf gevangen. De figuurverzen
konden tot op zekere hoogte de letters volgens natuurlijke
lijnen laten lopen, maar werden toch altijd als niet meer dan
een spelletje beschouwd. Eigenlijk is dit vreemd, omdat het
toch nogal wat handigheid vergde om deze gedichten te maken.
|
Kalligram
in de vorm van een leeuw, Marokko
|
|
In
feite wilden de westerse talen, in bijzonder het Latijnse schrift,
voorkomen dat ze het abstractieniveau dat ze al bezaten, weer zouden
kwijtraken. Dit gold nog sterker voor de Griekse letters. Deze
zijn ouder en verkeerden in een nog wankeler evenwicht. Grieken
zijn niet als ... Arabieren. Het Arabisch schrift leent zich niet alleen
goed voor het kalligram, maar bevindt zich halverwege het beeld
en de geschreven tekst. Omdat de Arabier in beelden spreekt, spreekt
men van een sterke identificatie tussen mens en schrift. |

Kalligrafie van een paard, 17de eeuw
|
|

Prent
van de voorbereidende oefeningen voor de kalligrafie, illustratie
uit de Encyclopédie van Diderot en d'Alembert,
18de eeuw
|
Het
lijkt wel alsof men lange tijd niet doorhad hoe men de figuurverzen
optimaal kon gebruiken, alsof het slechts een toegevoegde waarde
was. De lezer kon, nog vóór hij begon te lezen, in één
oogopslag aan de beelden zien dat de tekst over vleugels, een
ei of een strijdbijl zou gaan. Toch zijn de gedichten van Simmias
van Rhodos ingewikkelder dan ze op het eerste gezicht lijken.
Simmias
was de eerste die verzen op rijm zette. Hij kwam van het eilandje
Symi, ten noordoosten van Rhodos, en leefde omstreeks 300 v.
Chr. onder Ptolemaeus I. Voor Simmias was het niet voldoende
dat zijn
gedichten ook een beeld vormden. Hij probeerde tegelijkertijd
het ritme van het gedicht aan de figuren aan te passen. Zo kregen
een
paar vleugels, een ei of een strijdbijl elk hun eigen verstechniek.
De grafische vorm en de rijmvorm zijn zo nauw met elkaar verweven,
dat ze onlosmakelijk zijn geworden.
Dank
zij deze eerste pogingen om kalligrammen te maken, vond een volledige
gedachte haar
oorsprong weer in de vorm terug. Op de achtergrond is vaag
het gevoel aanwezig
dat, wanneer dit systeem wordt doorgezet, men niet alleen
de wetmatigheid van de poëzie, maar die van de taal als
geheel, op de rede kan baseren. |
Galerie

Turkse
Koefi-kalligrafie in de vorm van een moskee, Turkije.
'Er
is geen God dan Allah en Mohammed is zijn profeet.'
|
Bron:
Het schrift beschreven, Georges Jean (Standaard ontdekkingen) blz.134-137. |