"Etymologisch gezien betekent kalligrafie 'mooi schrijven'. In de praktijk is het 'de broze grens tussen kunst en de behoefte aan expressie, tussen de tekening en het schrijven van tekens."Jérôme Peignot |
|
De
dichter Guillaume Apollinaire (°1880 +1918) gaf het kalligram,
tot dan toe 'figuurvers' genoemd, zijn vaste plaats in de westerse
wereld. In tegenstelling tot het Arabische en het Hebreeuwse
schrift (van oorsprong zijn deze tekens zelf kalligrammen) leent
ons westers schrift zich niet echt voor het kalligram. Of neem
nu de Chinese ideogrammen, die uit het pictogram zijn ontstaan
en waarin die oorsprong nog vaak is aan te wijzen.
Onze
letters zitten in een strak keurslijf gevangen. De figuurverzen
konden tot op zekere hoogte de letters volgens natuurlijke
lijnen laten lopen, maar werden toch altijd als niet meer dan
een spelletje beschouwd. Eigenlijk is dit vreemd, omdat het
toch nogal wat handigheid vergde om deze gedichten te maken.
|
|
In feite wilden de westerse talen, in bijzonder het Latijnse schrift, voorkomen dat ze het abstractieniveau dat ze al bezaten, weer zouden kwijtraken. Dit gold nog sterker voor de Griekse letters. Deze zijn ouder en verkeerden in een nog wankeler evenwicht. Grieken zijn niet als ... Arabieren. Het Arabisch schrift leent zich niet alleen goed voor het kalligram, maar bevindt zich halverwege het beeld en de geschreven tekst. Omdat de Arabier in beelden spreekt, spreekt men van een sterke identificatie tussen mens en schrift. |
Kalligram
in de vorm van een leeuw, Marokko
|
|
Het lijkt wel alsof men lange tijd niet doorhad hoe men de figuurverzen optimaal kon gebruiken, alsof het slechts een toegevoegde waarde was. De lezer kon, nog vóór hij begon te lezen, in één oogopslag aan de beelden zien dat de tekst over vleugels, een ei of een strijdbijl zou gaan. Toch zijn de gedichten van Simmias van Rhodos ingewikkelder dan ze op het eerste gezicht lijken. Simmias was de eerste die verzen op rijm zette. Hij kwam van het eilandje Symi, ten noordoosten van Rhodos, en leefde omstreeks 300 v. Chr. onder Ptolemaeus I. Voor Simmias was het niet voldoende dat zijn gedichten ook een beeld vormden. Hij probeerde tegelijkertijd het ritme van het gedicht aan de figuren aan te passen. Zo kregen een paar vleugels, een ei of een strijdbijl elk hun eigen verstechniek. De grafische vorm en de rijmvorm zijn zo nauw met elkaar verweven, dat ze onlosmakelijk zijn geworden. Dank zij deze eerste pogingen om kalligrammen te maken, vond een volledige gedachte haar oorsprong weer in de vorm terug. Op de achtergrond is vaag het gevoel aanwezig dat, wanneer dit systeem wordt doorgezet, men niet alleen de wetmatigheid van de poëzie, maar die van de taal als geheel, op de rede kan baseren. |
|
Bron: Het schrift beschreven, Georges Jean (Standaard ontdekkingen) blz.134-137.