HOME of vorige

Wat is kalligrafie?

"Etymologisch gezien betekent kalligrafie 'mooi schrijven'. In de praktijk is het 'de broze grens tussen kunst en de behoefte aan expressie, tussen de tekening en het schrijven van tekens."

Jérôme Peignot


 

Kalligram van Guillaume Apollinaire
Kalligram van Guillaume Apollinaire, gedicht, 9 februari 1915

De dichter Guillaume Apollinaire (°1880 +1918) gaf het kalligram, tot dan toe 'figuurvers' genoemd, zijn vaste plaats in de westerse wereld. In tegenstelling tot het Arabische en het Hebreeuwse schrift (van oorsprong zijn deze tekens zelf kalligrammen) leent ons westers schrift zich niet echt voor het kalligram. Of neem nu de Chinese ideogrammen, die uit het pictogram zijn ontstaan en waarin die oorsprong nog vaak is aan te wijzen.
Onze letters zitten in een strak keurslijf gevangen. De figuurverzen konden tot op zekere hoogte de letters volgens natuurlijke lijnen laten lopen, maar werden toch altijd als niet meer dan een spelletje beschouwd. Eigenlijk is dit vreemd, omdat het toch nogal wat handigheid vergde om deze gedichten te maken.

Leeuw kalligramKalligram in de vorm van een leeuw, Marokko

 

  In feite wilden de westerse talen, in bijzonder het Latijnse schrift, voorkomen dat ze het abstractieniveau dat ze al bezaten, weer zouden kwijtraken. Dit gold nog sterker voor de Griekse letters. Deze zijn ouder en verkeerden in een nog wankeler evenwicht. Grieken zijn niet als ... Arabieren. Het Arabisch schrift leent zich niet alleen goed voor het kalligram, maar bevindt zich halverwege het beeld en de geschreven tekst. Omdat de Arabier in beelden spreekt, spreekt men van een sterke identificatie tussen mens en schrift.

Paardje kalligram
Kalligrafie van een paard, 17de eeuw

voorbereidende oefeningen Voor de kalligrafie
Prent van de voorbereidende oefeningen voor de kalligrafie, illustratie uit de Encyclopédie van Diderot en d'Alembert, 18de eeuw

Het lijkt wel alsof men lange tijd niet doorhad hoe men de figuurverzen optimaal kon gebruiken, alsof het slechts een toegevoegde waarde was. De lezer kon, nog vóór hij begon te lezen, in één oogopslag aan de beelden zien dat de tekst over vleugels, een ei of een strijdbijl zou gaan. Toch zijn de gedichten van Simmias van Rhodos ingewikkelder dan ze op het eerste gezicht lijken.

Simmias was de eerste die verzen op rijm zette. Hij kwam van het eilandje Symi, ten noordoosten van Rhodos, en leefde omstreeks 300 v. Chr. onder Ptolemaeus I. Voor Simmias was het niet voldoende dat zijn gedichten ook een beeld vormden. Hij probeerde tegelijkertijd het ritme van het gedicht aan de figuren aan te passen. Zo kregen een paar vleugels, een ei of een strijdbijl elk hun eigen verstechniek. De grafische vorm en de rijmvorm zijn zo nauw met elkaar verweven, dat ze onlosmakelijk zijn geworden.

Dank zij deze eerste pogingen om kalligrammen te maken, vond een volledige gedachte haar oorsprong weer in de vorm terug. Op de achtergrond is vaag het gevoel aanwezig dat, wanneer dit systeem wordt doorgezet, men niet alleen de wetmatigheid van de poëzie, maar die van de taal als geheel, op de rede kan baseren.

Galerie

Turkse Koefi-kalligrafie
Turkse Koefi-kalligrafie in de vorm van een moskee, Turkije.
'Er is geen God dan Allah en Mohammed is zijn profeet.'

 

  Bron: Het schrift beschreven, Georges Jean (Standaard ontdekkingen) blz.134-137.

     TOP