Humanistisch Cursief

Korte voorgeschiedenis
Wegwijzer 2

De verwereldlijking van het schrift op het einde van de 12de eeuw levert nieuwe kunstenaars op. Voor het eerst krijgt de burgerij toegang tot literatuur en uitgaven. Aan het eind van de 12de eeuw begon het monopolie van de Kerk op het onderwijs te wankelen. De lekenschrijvers, die met de monniken samenwerkten, begonnen zich in werkplaatsen en gilden te organiseren. Ze schreven niet alleen de officiële stukken voor de opkomende klasse kooplieden, maar produceerden ook boeken. Tot nu toe hadden alleen geestelijken en edellieden geld gestoken in het uitgeven van boeken, luxe uitgaven, missalen en theologische handboeken. Nu verschenen er nieuwe werken: filosofische verhandelingen, boeken over logica, geschiedkundige boeken, boeken over wiskunde of astronomie. Het Latijn was vóór de elfde eeuw de taal van het bestuur en de geschreven literatuur (vooral in de kloosters). Na de elfde eeuw vinden we literaire werken in de volkstalen die uit het Latijn ontstaan zijn (Romaanse talen). In de Zuidelijke Nederlanden begint men te schrijven in een Germaanse taal, het 'Diets' (Middelnederlands). Auteurs, zoals Jean Froissart, Jacob van Maerlant, Hendrik van Veldeke, Dante schreven in hun eigen taal, zodat ook het grote publiek, dat geen Latijn kende, toegang kreeg tot allerlei boeken en handleidingen. De vraag naar boeken was weldra zo groot dat de makers nauwelijks eraan konden voldoen. Om aan de vraag te kunnen voldoen rezen er overal winkeltjes als paddestoelen op uit de grond. Wie een boek liet kopiëren liep langs de verschillende schrijfwinkeltjes en kon zelf uit een ruim aanbod een mooi lettertype en de illustraties kiezen. Tegelijkertijd verschenen de eerste boekhandelaars. Ze verkochten handboeken over geneeskunde, dichtbundels, koken, romans, opvoeding enz.           MEER INFO    http://www.kb.nl                              http://www.meermanno.nl                              http://www.literatuurgeschiedenis.nl

In de 12de en 13de eeuw kwamen er steeds meer gilden en verenigingen in de buurt van de vele universiteiten. Het ontstaan van universiteiten voor leken bezorgde de kopiisten heel veel werk. Ze kregen steeds meer klanten, onder wie rijke studenten, die zich dure kopieën konden permitteren. Minder gefortuneerde studenten moesten exemplaria bij een erkende boekhandel lenen en letter per letter overschrijven. Ambachtslui specialiseerden zich steeds meer en meer. Ze vormden broederschappen, die hun rechten en de geheimen van hun schrijfvak beschermden. Het leerproces werd zeer scherp in de gaten gehouden. Leerling-kalligrafen moesten met het eenvoudigste werk beginnen: lijnen trekken of kleuren aanmaken. De leertijd duurde minstens zeven jaar. Volgens de historicus, John Dreyfus, die de boekdrukkunst bestudeerde, mochten leerlingenschrijvers, om een vaste hand te hebben, niet te veel eten en drinken, niet te veel omgang hebben met vrouwen en liefst geen zware lichamelijke arbeid verrichten. Op het einde moest de leerling een 'meesterwerk' maken, dat beoordeeld werd door de leermeester en zijn vakbroeders. Als de leerling door het schrijversgilde waardig werd bevonden kreeg hij de titel van zelfstandig schrijver. Hij mocht zich ergens vestigen ... mits hij niet te dicht in de buurt van zijn leermeester bleef. Die wilde hem immers niet als concurrent. Alhoewel de opleiding tot kalligraaf zwaar was en sommigen echte kunstwerken produceerden, had een schrijver nauwelijks een sociale status en moest hij tevreden zijn met een karig inkomen. De begaafdsten onder hen trokken dikwijls het klooster in. Hier konden ze hun vak meestal zonder financiële zorgen uitoefenen. Toch werden er ook fouten gemaakt. Er werd dikwijls een corrector in dienst genomen, die in de marge de fout en de correctie aangaf.           Als het om een kleine correctie ging schraapte de schrijver de inkt van het perkament en schreef er overheen. Als er een woord ontbrak, dat niet meer tussen de andere woorden in kon geschreven worden, schreef de schrijver dit woord in de marge en gaf met een getekende vinger de juiste plaats aan. Als er hele zinnen of alinea's ontbraken schreef hij de vergeten tekst onderaan de bladzijde. De illustrator moest ervoor zorgen dat er een kader omheen kwam met poppetjes, die deden alsof ze naar de gewenste plek klommen.           MEER INFO    http://www.kb.nl                              http://www.meermanno.nl                              http://www.literatuurgeschiedenis.nl

De 14de eeuw was een tijd vol verschrikkingen: oorlog en pest, plunderingen en hongersnood, gewelddadig verzet en rechtsverkrachting. In Italië bloeiden de studia humanitatis op, het zoeken naar de ware menselijkheid, het streven naar de harmonische ontwikkeling van de mens. De versmalling van de Karolingische minuskel geeft de tekstregels een 'donkerder' uitzicht. De schrijvers gebruiken steeds vaker een bredere pen om het verticale effect van de letter te benadrukken. Maar ... schrijven met een bredere pen had ook tot gevolg dat 'de bogen niet meer vloeiend rond' konden getrokken worden. Om dit probleem op te lossen werd er 'een knik in de gebogen lijn' gemaakt. De letters werden 'in stukjes gebroken'! Deze schrijfwijze ontstond in Frankrijk rond 1200 en verspreidde zich van hieruit over heel West-Europa. De lettertypes met dergelijke gebroken vormen noemt men meestal 'littera fractura' (Latijn 'fractura' = 'breuk', 'geknakt'). Deze gebroken lettertypes kennen we beter onder de naam Gotisch. Er is opvallend veel overeenkomst met de kruisgewelven en de smalle spitsbogen van de ramen in de architectuur. Omdat de gotische letter zoveel smaller was dan de Karolingische minuskel, nam ze trouwens veel minder plaats in. In Duitsland bleven deze letters nog lang in gebruik, zelfs nadat de gotiek was uitgebloeid. Tegelijkertijd ontwikkelde er zich in Florence een schrift dat de gotische vorm kategoriek afwees. Het was ronder en minder smal. Het kreeg de veelbetekenende naam van 'Humanistische minuskel'. Deze schrijfletter werd het meest gebruikt voor oorkonden, verdragen en brieven op het ogenblik dat de boekdrukkunst werd uitvonden. De uitvinding van de boekdrukkunst in 1450 wordt in verschillende landen opgeëist: in België door Jean Brito uit Brugge, in Nederland door Laurens Janszoon Coster uit Haarlem, in Duistland door Johann Gutenberg uit Mainz.