Je kan zelf de achtergrondkleur van de pagina instellen
Google

Home of Terug naar cursus Beginners Diest of Terug naar cursus Beginners Leuven


wegwijzer 2
wegwijzer 3
Humanistisch Cursief

Korte voorgeschiedenis
Wegwijzer 1

De kopiist kopieert een boek
Le Roman de la rose
Vergilius Romanus
Phaenomena
De zeeslag bij Guersney
Skiapode
Windmill Psalter
Latijnse grammatica
Muziekfragment uit de Engelberg Codex 314
Stuttgart Psalter

Eeuwenlang was het Latijn de taal waarin allerlei soorten teksten en boeken werden geschreven. Het Latijn was de taal van geleerden en filosofen.
De kopiist kopieerde (schreef over) allerlei boeken over:
  • romans en gedichten (1) uit zijn eigen tijd;
  • filosofisch en literaire teksten van Griekse en Romeinse auteurs uit de Oudheid (2);
  • ingewikkelde teksten over geneeskunde, de sterren (3) (astronomische kalligrammen), de natuur en de geschiedenis van de wereld (4)
  • encyclopedieën over imaginaire beesten en fabelachtige wezens (5);
  • gebedenboeken en handschriften over godsdienstige onderwerpen (6);
  • handboeken (7) gebruikt in scholen en universiteiten;
  • handschriften met liederen en muziek (8);
  • kortere teksten van één of twee bladzijden: een testament, een contract, een brief - die trouwens gedicteerd werden door de opdrachtgever.
  • Bitter weinig leken konden lezen of schrijven, zelfs Karel de Grote (742 - 814), koning van de Franken, niet. Hij ondertekende de keizerlijke akten met een kruisje in één van de krullen van zijn handtekening, die één van zijn schrijfmeester op voorhand op het perkament had gezet.
  • Kort na de troonsbestijging van Karel de Grote in 768 ontwikkelde een prominent geleerde, Alcuinus van York, een heel nieuwe schrijfwijze: de Karolingische minuskel. Deze letters waren een herziene versie van de half-unciaal. Dank zij zijn uitstekende leesbaarheid en uniformiteit werd de Karolingische minuskel langzamerhand het overheersende en officiële schrift van het keizerrijk.
  • In de loop der tijden veranderde de inhoud van heel wat teksten. De fouten en onnauwkeurighden werden door onverschillige of onwetende monniken kopie na kopie herhaald. Van de oorspronkelijke handschriften bleef er niet veel meer over. Karel de Grote besloot nieuwe kopieën te laten maken. Dit moest met de grootste zorg gebeuren aan de hand van de meest authentieke bronnen. De Karolingische handschriften hebben dan ook de vermelding ex authentico libro, die een volledig juiste kopie garandeerde.
Strakke organisatie bij het maken van een boek
Kopiist op ivoren boekband
Adelhard, kloosterzuster en vrouwelijke kopiist

Vanaf de 9de of 10de eeuw had elke abdij en elk klooster een eigen scriptorium. Het kopiëren van handschriften was voor de kloosters en abdijen een zeer belangrijke bron van inkomsten.

  • Boeken maken was in die tijd een werk van lange adem. Er kwam een heel team van ervaren vaklui aan te pas: de perkamentmaker, de kopiist, de rubricator, de miniaturist en de boekbinder. Het werk vereiste een goede organisatie en een strakke werkverdeling.
  • In het scriptorium werden de handschriften gekopieerd, verlucht en ingebonden. De monniken schreven van zonsopgang tot zonsondergang. Het saaie kopieerwerk werd alleen onderbroken om te bidden, te eten of te studeren. Er werd niet geschreven op Heilige Dagen. Te oordelen naar de spellingsfouten en de verschillende 'handen' in één manuscript, werkten er waarschijnlijk verschillende kopiisten aan één tekst.
  • In gemengde kloostergemeenschappen werden ook nonnen ingeschakeld. Zij mochten af en toe ook schrijven, maar meestal deden ze het werk dat niet veel precisie eiste. Dikwijls trokken de novicen de lijnen waarop de kopiisten hun letters schreven. In veel handschriften zijn deze lijnen nog heel goed te zien.

Filps de Goede als opdrachtgever

Eadwine noemde zichzelf 'de prins onder de schrijvers'

Simon Bening

Miniatuur: Michiel van der Borch Miniatuur: middeleeuws landschap in de sneeuw
Miniatuur: geboorte van St.-Jan de Doper Miniatuur: edelvrouw met boek


In tegenstelling tot schrijvers uit Mesopotamië of Egypte hadden de monniken uit de Europese middeleeuwen geen 'scheppingsdrang' of 'macht'.

  • Hun opdrachtgevers waren belangrijke adellijke of geestelijke personen. De beste kalligrafen moesten picobello werk afleveren.
  • Het talent van deze kalligraaf-kunstenaars paste niet altijd bij de gulden regel van nederigheid. Sommige monniken uit de scriptoria waren zeer ijdel en eisten de eer op voor wat zij - én terecht - hún meesterwerk noemden. Als een monnik dit té duidelijk liet merken, werd hij gedwongen met het kopieerwerk te stoppen. Hij mocht pas verder kopiëren als hij bereid was te aanvaarden dat zijn werk slechts in dienst stond van God en van zijn religieuze orde.
  • Vóór 1200 werden handschriften niet alleen geschreven maar ook geïllustreerd door monniken. Helaas had niet elke abdij of elk klooster genoeg monniken met tekentalent in huis. Daarom deden ze beroep op rondreizende miniaturisten. Deze leken stelden hun kandidatuur bij de abdijen en kloosters om werk te vinden. Dikwijls konden ze ook muurschilderingen maken, beeldhouwen of ivoor bewerken. Enkele miniaturisten kennen we toevallig wel bij naam: Simon Bening en Michiel van der Borch. Vanaf 1200 vestigden de miniaturisten zich in de steden, waar steeds meer kopiisten hun atelier hadden.
  • Lezen en schrijven waren niet zo vanzelfsprekend als nu. Daarom waren afbeeldingen zo belangrijk. Door schilderijen te bekijken haalden de mensen er een deel van hun kennis uit. Ook miniaturen in handschriften waren net zo leerrijk. Ze vormden een spiegel van de toenmalige samenleving: je kunt er uit afleiden hoe mensen zich kleedden, wat ze aten, in welk interieur ze woonden, welk werk ze deden. Bekijk in het prachtig geïllustreerde Luttrell Psalter, beter gekend als het Windmill Psalter, het dagelijkse leven tijdens de Middeleeuwen.
  • Miniaturen illustreerden de teksten zodat ze voor iedereen bevattelijker waren. Bekijk HIER het wondermooie Golf Boek van Simon Bening met Vlaamse miniaturen uit 1530. Je kan zelf de bladzijden van dit boek omslaan. Een echte aanrader!!!

    MEER INFO  http://www.kb.nl
                       http://www.meermanno.nl
                       http://www.literatuurgeschiedenis.nl

Bronnen:
Het schrift beschreven, Georges Jean, Standaardontdekkingen, ISBN 90-02-19038-7
The Story of Writing, Donald Jackson, ISBN 0-9522621-0-X
Over letters en schrift en de beginselen van het schrijven, Fons van der Linden, ISBN 90-213-0755-3
De kunst van het kalligraferen, David Harris, ISBN 90-213-2403-2
Schapenvellen en ganzenveren Het verhaal van het middeleeuwse boek, Katharina Smeyers, ISBN 90-6565-904-8
http://www.literatuurgeschiedenis.nl
http://www.kb.nl
http://www.meermanno.nl
http://www.bl.uk/onlinegallery/ttp/ttpbooks.html